Đối với nam giới của nền văn minh cổ đại Zapotec phân bố tại khu vực Trung Mỹ ngày nay, xương đùi của tổ tiên là thứ để họ khẳng định địa vị xã hội.

Hình ảnh một thủ lĩnh người Zapotec cầm xương đùi được tạc trên đá trong một hang ở thung lũng Oaxaca, phía nam Mexico. Ảnh: National Geographic.

Nền văn minh Zapotec ra đời trước và tồn tại song song với hai nền văn minh cổ đại nổi tiếng khác là Maya và Aztec. Nền văn minh của họ phát triển tới thời hoàng kim từ năm 500 trước Công nguyên tới năm 1000 sau Công nguyên, trong thung lũng Oaxaca thuộc phía nam Mexico ngày nay. Hiện người Zapotec vẫn sống ở khu vực mà cha ông của họ từng xây dựng nền văn minh và chủ yếu kiếm sống bằng nghề làm ruộng, dệt vải, làm gốm.

Những bức tranh được tạc trên đá trong nhiều hang động ở phía nam Mexico khiến các nhà khảo cổ học cho rằng đàn ông trong nền văn minh Zapotec thích khoe xương đùi của người. "Chúng tôi nghĩ những nhân vật thuộc tầng lớp thống trị của người Zapotec dùng xương đùi của tổ tiên để làm biểu tượng quyền lực, giống như quyền trượng của vua trong nhiều xã hội trung cổ", nhà khảo cổ học Gary Feinman của Bảo tàng thực địa tại Chicago, Mỹ phát biểu.

Một nghiên cứu gần đây cho thấy giả thuyết trên có thể đúng. Ngoài ra, nó còn hé lộ thêm một điều: Ngay cả những dân thường trong sắc tộc Zapotec cũng mang theo xương đùi của tổ tiên. Trong những cuộc khai quật trước đây, người ta tìm thấy một hầm mộ của người Zapotec với 9 xương đùi biến mất. Các mẩu xương nằm tương đối lộn xộn nên không ai dám chắc những chiếc xương đùi biến mất do nguyên nhân tự nhiên hay bị đánh cắp.

Phụ nữ Zapotec ngày nay vẫn mặc trang phục truyền thống từ hàng nghìn năm trước. Ảnh: sil.org.

Người Zapotec thường chôn người thân gần nhà, thậm chí ngay trong nhà. Trong lần khai quật một pháo đài gần thành phố cổ San Pablo Villa de Mitla, Feinman và cộng sự phát hiện một hầm được làm bằng gạch bên dưới một ngôi nhà. Bên trong hầm có một bộ xương nam giới trưởng thành hầu như nguyên vẹn, nhưng thiếu xương đùi phải.

“Phát hiện này khiến chúng tôi mừng rỡ, bởi nó củng cố giả thuyết về thói quen mang theo xương đùi của người Zapotec”, nhà khảo cổ Javier Urcid của Đại học Brandeis (Mỹ) nói.

Có nhiều dấu hiệu cho thấy hầm mộ - được xây dựng vào khoảng năm 500 sau Công nguyên - đã được mở trong khoảng thời gian từ 25 tới 100 năm sau lần chôn cất đầu tiên. Kể từ đó nó thường xuyên được thăm viếng. Nhóm nghiên cứu cho rằng chỉ có họ hàng của người chết mới có thể mở hầm.

“Tôi tin việc lấy xương đùi của một người đàn ông đã chết là một trong những cách để người Zapotec chứng tỏ sự tiếp nối liên tục của dòng họ. Có vẻ như những người con trai cả phải chịu trách nhiệm mang theo xương của cha”, chuyên gia khảo cổ Joyce Marcus của Đại học Michigan (Mỹ) nhận xét. Marcus không tham gia hoạt động khai quật của nhóm Feinman.

Nhưng hầm mộ mà nhóm Feinman tìm thấy khá đơn giản và ít đồ tùy táng. Điều đó cho thấy người được chôn không thuộc tầng lớp trên mà có thể chỉ là dân thường. “Địa vị của người đàn ông khiến chúng tôi đặt câu hỏi liệu xương đùi có phải thứ mà tất cả nam giới Zapotec phải mang theo để chứng tỏ họ là con cháu đích thực của một dòng họ nào đó?”, Feinman đặt giả thiết.

Minh Long (theo National Geographic)